افزایش ۲۴هزار میلیارد تومانی سرمایه بانک‌ها

دولت چهار بار در لوایح مختلف خواستار استفاده از درآمد تسعیر دارایی‌های ارزی شده بود و در اصلاحیه بودجه سال 95 تبصره‌یی را برای مجوز استفاده از این درآمد به مجلس فرستاد. در تبصره 35 لایحه اصلاحیه بودجه آمده: به دولت اجازه داده می‌شود برای اصلاح صورت‌های مالی و افزایش توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها از محل حساب مازاد حاصله از ارزیابی خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نزد آن بانک، حداکثر به میزان 45هزار میلیارد تومان مطالبات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از بانک‌ها را برای تسویه مطالبات بانک‌ها از دولت و افزایش سرمایه دولت در بانک‌های دولتی صرف کند. اجرای این تبصره نباید منجر به افزایش پایه پولی شود.
اما این تبصره پیشنهادی در مجلس به این شکل تغییر کرد: به دولت اجازه داده می‌شود از محل حساب مازاد حاصل از ارزیابی خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، پس از کسر منابع لازم برای اجرای ماده (46) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب اردیبهشت 94 و کسر مازاد تسعیر ناشی از منابع ارزی بلاوصول یا بلوکه شده یا مصادره شده بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و پیش‌بینی منابع لازم برای تامین هزینه‌های یکسان‌سازی نرخ ارز (در صورت اجرا) ... اجرایی کند.
طبق این مصوبه مجلس که به قانون تبدیل شد، دولت از درآمد تسعیر دارایی‌های ارزی پس از کسر مازاد تسعیر ناشی از منابع ارزی بلاوصول یا بلوکه شده یا مصادره شده بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و پیش‌بینی منابع لازم برای تامین هزینه‌های یکسان‌سازی نرخ ارز می‌تواند استفاده کند.
در واقع 60 میلیارد و 600 میلیون دلار از دارایی‌های خارجی بانک مرکزی غیرقابل وصول است و براساس تبصره 35 قانون بودجه نمی‌توان از این دارایی‌ها درآمد تسعیر شناسایی کرد و مطابق ترازنامه سال 1392 بانک مرکزی موجودی حساب مازاد ناشی از ارزیابی دارایی‌های خارجی بانک مرکزی حدود 74هزار میلیارد تومان است که باتوجه به قیدهای مصوبه مجلس، مجموع موجودی این حساب به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
رییس‌کل بانک مرکزی هم در 11دی سال گذشته به وضوح اعلام کرد که درآمد باقی‌مانده بعد از کسر مواردی که در مصوبه مجلس آمده، 10هزار میلیارد تومان است.
همچنین قائم‌مقام بانک مرکزی در همین باره گفت: آن محاسبات، (درآمد 10هزار میلیارد تومانی باقی‌مانده برای تسعیر دارایی‌های ارزی) محاسبات درست و کارشناسی بود و توجه داشته باشید که اختصاص بخشی از درآمد تسعیر برای هزینه اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز درنظر گرفته شده اما امسال یکسان‌سازی اجرایی نشد، بنابراین درآمد این بخش به اولویت مهم‌تری اختصاص می‌یابد.
باتوجه به اینکه طبق محاسبات بانک مرکزی هزینه لازم برای یکسان‌سازی نرخ ارز 4 هزار میلیارد تومان است و باتوجه به اجرایی نشدن این سیاست، درآمد باقی‌مانده 14 تا 15هزار میلیارد تومان است.
طبق مصوبه مجلس این درآمد 15-14هزار میلیارد تومانی باید صرف سه کار شود؛ اول بخشودگی جرایم دیرکرد وام‌های زیر 100میلیون تومان در همه بانک‌ها، دوم تسویه بخشی از بدهی دولت به بانک‌ها و سوم افزایش سرمایه بانک‌های دولتی.
طبق گفته رییس‌کل بانک مرکزی 10هزار میلیارد تومان اعتبار وجود دارد که اگر به‌درستی اجرایی می‌شد فقط 4 یا 55 هزار میلیارد تومان برای دولت باقی می‌ماند. اما سخنگوی دولت از تسویه 13هزار و 1300میلیارد تومان بدهی دولت به نظام بانکی و افزایش 24هزار و 250میلیارد تومانی سرمایه بانک‌ها خبر داده است.
درست است که نوبخت در این صحبت خود ذکری از تسعیر دارایی‌های ارزی بانک مرکزی به میان نیاورد، اما باتوجه به آیین‌نامه مصوب 25 اسفند ماه، این افزایش سرمایه‌ها و تسویه بدهی‌ها از محل درآمد تسعیر دارایی‌های ارزی بانک مرکزی انجام شده است.
درواقع دولت با درآمد هیچ، توانست هم 13هزار و 130میلیارد تومان از بدهی‌های خود به بانک‌های دولتی را بازپرداخت کند و هم 24هزار و 250میلیارد تومان سرمایه بانک‌های دولتی را افزایش دهد. افزایش سرمایه‌یی که تقریبا سرمایه نقدی این بانک‌ها هیچ‌گونه تغییر نکرده و تنها حجم دارایی‌های ثابت بانک بیشتر می‌شود.
به کار بردن واژه هیچ، ناظر بر این مساله است که اساسا درآمدی که برای تسعیر دارایی‌های ارزی بانک مرکزی شناسایی می‌شود، درآمدی است که وجود خارجی ندارد. به عبارت دیگر دولت برای تبدیل ارز حاصل از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی، درآمد ارزی خود را به بانک مرکزی فروخته و معادل آن ریال دریافت کند.
به نوشته تعادل، درآمد دولت از تسعیر دارایی‌های ارزی بانک مرکزی، درواقع از مابه‌التفاوت بهای روز ارز با ارزی که در سال‌های قبل به بانک مرکزی فروخته است، به دست می‌آید. درحالی که بانک مرکزی در فضای واقعی اقتصاد سود چندانی از این مابه‌التفاوت به دست نیاورده است، بنابراین درآمد دولت از این محل کاملا کاغذی و صوری است.